Prinsjesdag van de ontnuchtering

Troonrede, Miljoenennota & begroting in teken van crisis

Het is de Prinsjesdag van de ontnuchtering geworden.
Wat de regering vanmiddag aan het parlement heeft gerepresenteerd – via Troonrede, Miljoenennota en Begroting – staat in het teken van een serie opgestapelde crises, uiteenlopend van de energiecrisis en de stikstofcrisis tot de woningcrisis en de asielcrisis.

‘Wij leven in een tijd van tegenstrijdigheden en onzekerheid’, begon koning Willem Alexander vanmiddag de Troonrede. Om – bijna bezwerend – af te sluiten met een oproep aan ‘alle positieve krachten in ons land’ om aan oplossingen te werken. ‘Laat ons in deze onzekere tijd hoop en hernieuwd vertrouwen putten uit de wetenschap dat maatschappelijke vernieuwing in ons land altijd stapsgewijs en door samenwerking wordt bereikt.’

Het had een feestje moeten worden. De regeringscoalitie rond Rutte IV, begin van het jaar aangetreden na een ellenlange, moeizame kabinetsformatie, was zo van plan met ‘nieuw elan’ te beginnen, geholpen door de vele extra miljarden in de achterzak. Maar door de oorlog in Oekraïne, de gestegen energieprijzen, de aanzwellende immigratie en het touwtrekken over stikstof dreigt het kabinet vast te lopen.
De vertrouwenscijfers laten er geen misverstand over bestaan. Zelden scoorde een kabinet zo slecht, de populariteit van premier Mark Rutte heeft een dieptepunt bereikt. De koning behoefde tijdens de rijtoer in Den Haag maar even naar buiten te kijken – om de blauw-wit-rode vlaggen van onvrede te zien. Boegeroep tijdens Prinsjesdag is niet zo vaak voorgekomen.

De onrust kleurde de Troonrede. Het was minder dan voorheen een vermoeiende opsomming van alles wat de regering voor het volgend jaar in petto heeft. De koning viel met de deur in huis, benoemde de problemen bij naam, presenteerde een indrukwekkend pakket maatregelen, betoogde dat ‘we’ wel eens voor hetere vuren hebben gestaan, toonde zich namens de regering deemoedig over gemaakte fouten, gaf blijkt van meer invoelingsvermogen dan ministers de afgelopen weken konden opbrengen, sprak moed in, riep tot drie, vier keer toe op tot ‘gezamenlijkheid’ en ‘veerkracht’ en probeerde vanaf de troon het land moed in te spreken.

De energiecrisis overschaduwt Prinsjesdag. Tot op het laatste moment is er gesleuteld aan het pakket maatregelen waarmee de regering elke twijfel over de eigen handelingsbekwaamheid wil wegnemen. Kennelijk was dat wat een paar weken geleden was afgesproken – een serie maatregelen om de klap van de stijgende prijzen op te vangen, oplopend tot € 18 miljard – onvoldoende. Alleen dat al laat zien hoe klem Rutte IV zit. En hoe moeilijk het zichzelf gemaakt heeft.

Of de wankelende coalitie rond Rutte IV iets van het vertrouwen weet terug te winnen, zal vanaf morgen moeten blijken. Het kabinet gaat af op een stevige confrontatie met de Tweede Kamer. De algemene politieke beschouwingen zijn meer dan ooit een graadmeter.

Jan Schinkelshoek
Den Haag, 20 september 2022