Op Twitter zie je tussen de grappige dierenfilmpjes, het gescheld en de oorlogsbeelden door soms nog wel eens iets nuttigs langskomen. Laatst nog: een onderzoek van de Milanese Bocconi Universiteit naar de relatie tussen het wegvallen van publieke dienstverlening en extreem rechts in Italië.

Let wel: Italië. Daar zijn ze op dit gebied verder dan wij. De Italianen hadden Berlusconi’s Forza Italia nog voor de Amerikanen Donald Trump hadden. Matteo Salvini’s Lega Nord is er al jaren niet weg te slaan uit de regering, terwijl wij alleen een mislukt experiment hebben gehad met Geert Wilders in een halfhartige gedoogconstructie.

Maar goed, dat Italiaanse onderzoek laat de relatie tussen het wegvallen publieke dienstverlening en het stemgedrag overduidelijk zien. Er is geen oorzakelijk verband – dan moet je eerder kijken naar de stand van de economie en immigratie – maar waar de publieke diensten ver weg zijn, zie je dat het Italiaanse electoraat meer naar rechts trekt. Dat heeft te maken met het gevoel dat je wordt verwaarloosd. Wat dat betreft is publieke dienstverlening een symbool. Dat geldt trouwens niet alleen voor het Italiaanse platteland, zoals je misschien zou denken, maar ook voor de steden.

Lars Kuipers © 2017
Foto: Nils van Houts

Waar de overheid onzichtbaar is, zie je dat het publieke vertrouwen onder druk staat. Een paar jaar terug mocht ik werken voor een project van de stichting ICTU, Landelijke Aanpak Adreskwaliteit. Dat ging over het aanpakken van allerlei soorten fraude die gerelateerd zijn aan de – in dit geval meestal foute – inschrijving in de Basisregistratie Personen. Gemeenten die deelnamen aan dat project, kregen een bijdrage per adresbezoek. Gewoon, ouderwets: iemand langs de deur sturen om aan te bellen en eens te kijken wat er aan de hand is. Buurtbewoners vonden het prachtig. Ze zagen het al jaren om zich heen: uitkeringsfraude, illegale overbewoning, hennepplantages, en een onzichtbare overheid. Nu zagen ze ineens handhavers in de buurt, en ze dachten: hè hè, eindelijk iemand die eens iets doet!

De overheid moet de eigen symboolrol niet onderschatten, en de doorwerking daarvan op de publieke moraal. Waarom zelf je zaakjes op orde houden als je ziet dat anderen het ook niet doen en ermee wegkomen?

Volgens mij moet ik nu stoppen met dit stukje. Het begint af te drijven in de richting van een mening, en een aantal maanden geleden heb ik op deze plek een hartstochtelijk pleidooi gehouden tegen de meningencultuur. Nu goed: het is gezegd. Misschien kunt u er iets mee, in uw werk of uw persoonlijk leven. Vergeet het anders maar weer snel.

 

Lars Kuipers, september 2022